Utopía presente
A igualdá
naze
toz
os días.
Pierre Joseph Proudhon
1809-1865
………
O dolmen neolitico d’o retrato ye a «Caseta d’as bruxas» en a Sierra Bail, termino de Ibirque, u Bilque. Iste lugar estió ro más altero poblau de toda ra Sierra Guara. Diz que yera abitato por un pueblo de pastors.
Sagardiana
Pardos d’Arpán
De maitíns ye royo l’aire n’o cobalto d’os altarios puertos
y o meyodía torna cada día en azulenco
o zielo acarrazadero de Guara.
Marchan os autos y os menutos d’o sieglo bente y uno
asinas mesmo a teña, uno dezaga de l’atro.
Os chinepros de Mallata en o lugar de Lezina
s’enredan con as sabinas d’os nuestros debampasatos.
Y enta puerto marchan os suenios d’os pardos d’Arpán
adormitos en iste amprato ta cutio.
………
De «Pardos d’Arpán»
O manantial de Sietemo, 2003
Sagardiana
Cantals que nunzian l’ibierno
Con os rayez d’o sol,
tocán seguntes que cantals, ficaus n’a tierra,
os ombres debampasaus sapeban,
muy dinantes de nusotros,
l’inte machico de l’amanezida de l’ibierno.
Sagardiana
Piedra rayo
Piedra rayo, ta espantar as cendellas n’as tronadas.
Cuan plegón os primers abitadors por istas sierras prexino que l’ambista yera diferén…encara que, por suerte u por disgrazia, dende a Pardina d’a Garoneta de Rasal enta os feners de Bara, as bals y semontanos d’as caras puerto d’as sierras esteriors pirenencas, parixen ficadas n’os tiempos d’antismás.
Ta muestra iste botón: No fa muito que plegó a luz enta Nozito…no ye mentira, no.
Con o turismo rural, y as ganas que a chen en tien de marchar d’as ziudaz, os días de l’estiu y muitismos cabo semana, as eras y os ortals s’implen d’abitadors y besitans.
Al amparo d’as piedras rayo, as tiñas escachadas, aguantan o temporal.
A chen d’a sierra, alza n’a memoria sieglos de conozimiento e superstizións.
Igual te mete una piedra rayo, n’a punta chaminera, que unas estijeras d’enzima o calibo y a zenisa d’o fogar, que una piedra modorra n’o portalón d’o cubierto d’as parideras, que un ramer de bucho en un foratizo entre as parez d’as bordas…
A primer bista, isto puede parizer una fateza, pero no i ye asinas…
Se’n tomaban muita faina ta replegar piedras d’istas…Tan de seria ye la cosa como que a piedra modorra no se’n podeba replegar en os campos de uno, no. Tenebas que írtene luen…y dimpues meter-ne n’os corrals.
O ramer de bucho, ebas de replegar-ne n’a nuei de San Chuan.
As estijeras, eban de dejar-ne ubiertas, fendo a forma d’una cruz.
En istos países as piedras han estau emplegadas, no solo que d’alazet de casas y tapials, adoquins ta os camíns u ruellos…
En as sierras de Gratal y Guara as piedras tienen o poder d’a machia. De chenerazión en chenerazión, os abitadros ban alzar a sapienzia d’os primers abitadors. Aquers cazataires nomadas que plegón t’astí, por os camins d’o Pireneo.
A piedra rayo, a piedra modorra, as tres pedretas, a piedra espantabrujas, as piedras de seguntes que manantials, os muntonez de piedras siñalán o lugar en do ficar presens ta os santos u os dioses, as piedras adintro d’as tenajas, ta conservar l’augua…
Y asinas pasan os sieglos por as bals y os lugars, repelgando nuebos conozimiens sin sublidar, nunca no, que i somos astí, en o mesmo terreno que ers…
Ers, os primers abitadors d’istas sierras, os fazedors d’as piedras rayo, os ombres preistoricos, os nuestros debampasaus en o que a ocupazión de suelo pertoca.
sagardiana
Caseta de broxas, Ibirke – Bilque – Ibirque
Dolmen neolitico, en o camín que tira enta Ibirke, u Bilque, u Ibirque, de todas istas trazas ha estau nombrau.
Dende Nozito, a poquets metros de l’esbarre, que te diz: U ta Belsué u ta Lasaosa…
Un tresoro nuestro y de toz os que biengan por astí, plantau debán d’o tozal de Guara, n’as güegas d’o lugar, en tiempos abitau, más altero d’a Sierra.
Unatra caseta de broxas en tierra de pastors pirenencos.
Sagardiana